back-arrow Powrót

Stosunki majątkowe między małżonkami po orzeczonej bądź umownej rozdzielności majątkowej oraz w czasie separacji

Instytucja separacji

  1. Przesłanki materialnoprawne  pozytywne i negatywne separacji

a/ orzeczenie separacji rozpoznawane w trybie procesowym, bądź w trybie nieprocesowym.

b/ Zniesienie separacji zawsze w postępowaniu nieprocesowym.

  1. Dopuszczalność podziału majątku w trakcie procesu o separację
  2. Skutki prawne separacji (orzeczonej, bądź umownej)

a/ przekształcenie wspólności ustawowej małżeńskiej ( łącznej) we współwłasność w częściach ułamkowych

b/  możliwość dokonania  podziału majątku wspólnego umownie bądź na drodze sądowej.

c/  niemożność zawarcia małżeństwa

d/ obowiązek dochowania wierności małżeńskiej

e/  wyłączenie domniemania pochodzenia dziecka od męża matki

f/  wyłączenie od dziedziczenia ustawowego

4. Konkubent jako uczestnik postępowania w sprawie o podział majątku wspólnego małżonków.

Stosunki majątkowe między małżonkami  po  orzeczonej   bądź umownej rozdzielności majątkowej oraz w czasie separacji

Ustrój rozdzielności majątkowej między małżonkami jako ustrój umowny definiują art. 51 i 511 kro. Według  art. 51. W razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później. Taką samą treść ma też rozdzielność majątkowa jako ustrój przymusowy. Ustanowienie rozdzielności majątkowej w drodze umowy, inaczej niż dokonywane przez sąd (art. 52 § 1), nie wymaga istnienia ważnych powodów.

Ustrój rozdzielności majątkowej polega na tym, że małżonkowie nie mają majątku wspólnego, a każde z nich ma swój majątek osobisty, którym zarządza i rozporządza samodzielnie, tj. bez udziału drugiego małżonka. W skład tego majątku osobistego wchodzą:

majątek nabyty przed powstaniem wspólności i udział przypadający każdemu  z małżonków w  majątku objętym dotychczas wspólnością majątkową.

Jeżeli umowa o ustanowieniu rozdzielności majątkowej zawarta została przed zawarciem małżeństwa, to w ogóle nie dochodzi do powstania wspólności ustawowej. Wówczas wszystkie przedmioty majątkowe nabyte przez każdego z małżonków, zarówno przed, jak i po  zawarciu małżeństwa, należą w całości do ich majątków osobistych.

W razie ustanowienia rozdzielności majątkowej w czasie trwania wspólności majątkowej (ustawowej lub umownej) wspólność ta ustaje z chwilą zawarcia umowy lub z datą późniejszą, określoną w umowie.

W czasie trwania rozdzielności majątkowej małżonkowie mogą wspólnie nabywać przedmioty majątkowe. Przedmioty te nie będą jednak objęte małżeńską wspólnością majątkową, ale współwłasnością w częściach ułamkowych (art. 195–221 k.c.).

Jeżeli umowa o ustanowieniu rozdzielności majątkowej zawarta została w czasie trwania ustawowej lub umownej wspólności majątkowej, to do majątków osobistych każdego z małżonków wejdą przedmioty majątkowe nabyte przez każdego z nich przed powstaniem wspólności majątkowej, przedmioty majątkowe stanowiące majątek osobisty każdego z małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej, udział przypadający małżonkowi w majątku, który był dotychczas objęty wspólnością majątkową (art. 46) i przedmioty majątkowe nabyte przez każdego z małżonków po zawarciu umowy. Majątek, który był objęty wspólnością majątkową, może zostać podzielony pomiędzy małżonkami (art. 46 k.r.o. w zw. z art. 1037 k.c.) i wówczas w skład majątków osobistych każdego z nich wejdą — w miejsce udziałów w majątku wspólnym — przedmioty majątkowe otrzymane w wyniku jego podziału. Małżonkowie mogą też dokonać rozliczeń przewidzianych w art. 45.

Umowne ustanowienie rozdzielności majątkowej w czasie trwania małżeństwa wyklucza powództwo o ustanowienie rozdzielności majątkowej niezależnie od tego, jakiego okresu lub oznaczenia daty dotyczy późniejsze żądanie ustanowienia tej rozdzielności (orz. SN z dnia 17 stycznia 1979 r., II CKU 65/96, niepubl., uchwała SN z dnia 30 maja 1996 r., III CZP 54/96, OSNC 1996, nr 10, poz. 130, z glosami: aprobującą A. Marcinkowskiego, Pal. 1997, nr 1–2, s. 237 i krytyczną W. Sługiewicza, Rej. 2000, nr 1, s. 123 i wyrok SN z dnia 25 czerwca 2003 r., III CKN 545/01, BSN 2003, nr 12, s.14).

Ograniczenie przedmiotowe ustanowienia rozdzielności majątkowej   dotyczy nawiązanego w czasie trwania małżeństwa najmu lokalu, służącego zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych założonej przez małżonków rodziny (art. 6801 § 1 k.c.). Jednakże sąd, stosując odpowiednio przepisy o zniesieniu wspólności majątkowej może z ważnych powodów, na żądanie jednego z małżonków, znieść tę wspólność (art. 6801 § 2 zd. 2 k.c.).

W razie ogłoszenia upadłości jednego z małżonków ustanowienie rozdzielności majątkowej jest skuteczne w stosunku do masy upadłości tylko wtedy, gdy umowa zawarta została co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 126 ust. 1 pr. upadł. ).

 

Występujące w praktyce pytania  z tego zakresu:

  1. Czy małżonek pozostający w separacji faktycznej może zasadnie domagać się orzeczenia przymusowej rozdzielności majątkowej w rozumieniu art. 52 § 1 k.r.o. ?

Udzielenie odpowiedzi wymaga wyjaśnienia kwestii wstępnej, sprowadzającej się do odpowiedzi na pytanie, czy separacja małżonków może stanowić ważny powód do orzeczenia rozdzielności. Zgodnie bowiem z art. 52 § 1 k.r.o z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej.  Według utrwalonego orzecznictwa SN oraz doktryny pod pojęciem ważnych powodów do ustanowienia rozdzielności rozumie się takie zachowania jednego z małżonków, jak nieprzyczynianie się do pomnażania wspólnego majątku, jego trwonienie, zaciąganie pożyczek, kredytów bez wiedzy i zgody drugiego ze współmałżonków, przeznaczanie ich na cele własne, zbytkowe, nieinformowanie jego o tym, prowadzenie hulaszczego trybu życia itp. Jeżeli więc separacja faktyczna małżonków, trwa przez dłuższy czas i  uniemożliwia im lub znacznie utrudnia współdziałanie w zarządzie ich majątkiem wspólnym, to można uznać, że stanowi ważny powód do orzeczenia rozdzielności przymusowej.

  1. Czy zaciąganie długów może stanowić ważny powód do orzeczenia rozdzielności.?

W zasadzie tak, chyba że  zaciągnięty dług przeznaczono na potrzeby rodziny. W przeciwnym razie zaciąganie długu przez jednego z małżonków będzie naganne i przy  braku prognoz co do zmiany tego rodzaju zachowania będzie stanowiło ważny powód w rozumieniu art. 52 § 1 do orzeczenia rozdzielności. Takiemu stanowisku dał wyraz  SN w wyroku z 27 lutego 1995 r.., III CRN 7/95,niepubl.) stwierdzając: nie samo zaciągnięcie długu, nawet znacznego, lecz dopiero zaciągnięcie takiego długu, który nie był usprawiedliwiony interesem rodziny, kwalifikuje zachowanie jednego z małżonków jako naganne i przy istnieniu niepomyślnych prognoz co do tego rodzaju zachowania spełnia warunki do uznania zaciągnięcia długu za ważny powód w rozumieniu art. 52 § 1 .

  1. Czy zawarcie przez małżonków w trakcie trwania wspólności umowy o rozdzielności majątkowej ma wpływ na podział majątku w procesie rozwodowym?

Na pytanie należy udzielić odpowiedzi pozytywnej i to bez względu na to, czy

podziału  majątku dokonuje się po zawarciu umowy o rozdzielności, w trakcie procesu rozwodowego, czy po orzeczeniu rozwodu.

Należy jednak pamiętać, że dokonanie podziału majątku wspólnego w procesie rozwodowym nie jest obligatoryjne. Zgodnie  bowiem z art.58 § 3 k.r.o. Na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.

  1. Kiedy wierzyciel jednego z małżonków może domagać się  ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej ?

Zgodnie z art.52 § 1 a ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać także wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków.

W świetle tego przepisu do uwzględnienia powództwa wytoczonego przez wierzyciela konieczne jest  spełnienie dwóch przesłanek:  posiadanie tytułu wykonawczego stwierdzającego wierzytelność do jednego z małżonków i uprawdopodobnienie że zaspokojenie tej wierzytelności wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków.

Dokonanie podziału majątku wspólnego jest konieczne jeżeli nie ma możliwości  zaspokojenia tej wierzytelności z  majątku osobistego małżonka – dłużnika i składników majątku wymienionych w art.41 § 2 kro, gdy brak podstawy do nadania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością ( art.787 i 7871k.p.c.).  Wierzyciel nie musi  uprzednio skierować egzekucję do majątku osobistego dłużnika i uzyska

protokół bezskuteczności egzekucji.

  1. Przeciwko komu powinien wytoczyć powództwo wierzyciel jednego z małżonków?

Powództwo o ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej wierzyciel powinien wytoczyć przeciwko obojgu małżonkom , którzy są nie tylko współuczestnikami koniecznymi ( art.72 § 2), ale także jednolitymi ( art.73§ 2 k.p.c.).

  1. Czy małżonkowie mogą wrócić do wspólności ustawowej po orzeczonej przez sąd rozdzielności majątkowej?

Na pytanie to należy udzielić odpowiedzi negatywnej. Natomiast zgodnie z art. 52 § 3 k.r.o. małżonkowie w razie ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej na żądanie jednego z nich  mogą po uprawomocnieniu się wyroku  zawrzeć umowę majątkową małżeńską  i  wówczas powstanie umowny ustrój majątkowy. Jeżeli zaś do  ustanowienia rozdzielności majątkowej  doszło na żądanie wierzyciela jednego z małżonków, to małżonkowie mogą zawrzeć umowę majątkową małżeńską  po uprawomocnieniu się postanowienia  o podziale majątku albo po uzyskaniu przez wierzyciela zabezpieczenia lub zaspokojenia wierzytelności albo po upływie 3 lat od prawomocności wyroku o ustanowieniu rozdzielności.

Dopuszczalność umownego zniesienia rozdzielności wprowadzonej przez sąd wynika z poszanowania autonomii rodzinnej małżonków. Jeżeli są oni zdolni do osiągnięcia porozumienia, to ustały tym samym ważne powody do ingerencji sądu w sferę ustroju majątkowego. Ustanie ważnych powodów powoduje w istocie odpadnięcie podstawy, uzasadniającej przymusowe wprowadzenie ustroju rozdzielności.

Należy  zauważyć, że inaczej jest w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia, a także umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego,  które stanowiły podstawę do  powstania z mocy prawa rozdzielności majątkowej,  między małżonkami. Wtedy  powstaje ustawowy ustrój majątkowy ( art.53  § 2. k.r.o.)

  1. Jakie są losy majątku wspólnego w razie powstania z mocy prawa rozdzielności na skutek ogłoszenia upadłości jednego z małżonków ?

Zgodnie z art. 53. § 1. Rozdzielność majątkowa powstaje z mocy prawa, w razie ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków.

2. W razie uchylenia ubezwłasnowolnienia, a także umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego, między małżonkami powstaje ustawowy ustrój majątkowy.

Rozdzielność powstaje z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o ubezwłasnowolnieniu, a przepis art. 53 § 1 k.r.o. uwzględnia zarówno ubezwłasnowolnienie częściowe, jak i całkowite.

Jeżeli natomiast  rozdzielność powstała na skutek ogłoszenia upadłości jednego z małżonków, to  jeśli małżonkowie  pozostawali w ustroju wspólności majątkowej ( ustawowej lub umownej), majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości. Wynika to z art. 124. 1.pr.upadł. według którego  Z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa, o której mowa w art. 53 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2012 r. poz. 788, z późn. zm.). Jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny.

  1. (uchylony).
  2. Małżonek upadłego może dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu udziału w majątku wspólnym, zgłaszając tę wierzytelność sędziemu-komisarzowi.

Skutki prawne  rozdzielności majątkowej  polegają na przekształceniu wspólności ustawowej o charakterze łącznym (bezułamkowym) we wspólność majątkową ułamkową. Skutki te są ściśle związane z charakterem tej wspólności, do której mają zastosowanie przepisy o współwłasności rzeczy, o której mowa w art. 196 § 1 k.c.

Oboje małżonkowie mają określone udziały w majątku wspólnym, które – zgodnie z art. 43 § 1 k.r.o. – są równe, a zarząd dotychczasowymi składnikami majątku wspólnego poddany jest regulacji prawnej dotyczącej współwłasności (art. 200-209 k.c. w związku z z art. 46 k.r.o. i art. 1035 k.c.). Od tej też chwili dopuszczalne jest rozporządzanie przez małżonków zarówno udziałem każdego z nich w majątku wspólnym (art. 198 k.c. w związku z art. 46 k.r.o. i art. 1035 k.c.), jak też udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku (art. 46 k.r.o. w związku z art. 1036 k.c.). Dopuszczalne jest zarówno żądanie podziału quoad usum, umowne zniesienie stosunku wspólności majątkowej (art. 46 k.r.o. w związku z art. 1037 § 1 k.c.), jak również żądanie sądowego zniesienia tego stosunku w drodze podziału majątku (art. 46 k.r.o. w związku z art. 1037 k.c.) z możliwością ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym (art. 43 § 2 k.r.o.).

Konsekwencje prawne wynikające z ustania wspólności ustawowej o charakterze łącznym i przekształcenia jej we wspólność o charakterze ułamkowym podlegają istotnej modyfikacji w regulacji zawartej w art. 124 ust. 1 i 3 Pr.u.n., według których po ogłoszeniu upadłości – skutkiem jest ustanie wspólności ustawowej – majątek wspólny wchodzi do masy upadłości, wyłączony jest podział majątku wspólnego, a ponadto małżonek upadłego może jedynie dochodzić należności z tytułu udziału w majątku wspólnym zgłaszając tę wierzytelność sędziemu-komisarzowi. Użycie w art. 124 ust. 1 Pr.u.n. pojęcia „majątku wspólnego” oznacza, że do masy upadłości wchodzą wszystkie składniki majątku wspólnego objętego wspólnością łączną w chwili ogłoszenia upadłości i w takiej właśnie postaci. z chwilą ogłoszenia upadłości nie następuje przekształcenie majątku wspólnego we wspólność o charakterze ułamkowym, mimo ustania wspólności ustawowej. Skutek wynikający z art. 46 k.r.o. – w postaci powstania wspólności ułamkowej – może powstać dopiero wtedy, gdy postępowanie upadłościowe zostanie umorzone, uchylone lub zakończone bez zbycia wszystkich składników majątku wspólnego, które weszły do masy upadłości, z tą bowiem chwilą mienie wchodzące w skład majątku wspólnego przestaje wchodzić do masy upadłości, a co się z tym wiąże, nie jest objęte wyłączeniem podziału przewidzianym w art. 124 ust. 1 Pr.u.n., który jest funkcjonalnie związany z samym postępowaniem upadłościowym. Przekształcenie wspólności bezułamkowej we wspólność ułamkową wiąże się zawsze z koniecznością ustalenia wysokości udziałów małżonków w majątku wspólnym, gdyż udziały w majątku wspólnym, zgodnie z art. 43 § 1 k.r.o., są równe tylko co do zasady. Z ważnych powodów, według art. 43 § 2 k.r.o., każdy z małżonków może żądać ustalenia nierównych udziałów. Tego rodzaju żądanie, po ogłoszeniu upadłości, może być jedynie rozpoznane w ramach zgłoszonej wierzytelności, o której mowa w art. 124 ust. 3 Pr.u.n. Wówczas takie żądanie jest badane przez sędziego-komisarza jako przesłanka rozstrzygnięcia o wierzytelności małżonka zgłoszonej do masy upadłości. Z tego względu nie jest możliwe określenie wysokości udziału małżonków w majątku wspólnym poza zgłoszeniem wierzytelności zgodnie z art. 124 ust. 3 Pr.u.n.;

Zagadnienie to było przedmiotem rozważań  SN w postanow. SN z      2008-10-30 II CSK 276/08 powołanym niżej.

  1. Czy postanowienie sądu o ogłoszeniu upadłości jednego z małżonków stanowi podstawę wpisu w księdze wieczystej na rzecz upadłego prawa własności nieruchomości objętej przed ogłoszeniem tej upadłości ustawową wspólnością majątkową.

Na pytanie to należy odpowiedzieć przecząco  z przyczyn podanych  w uzasadnieniu  pytania 7.

Orzecznictwo

postanow. SN   2014-10-08, II CZ 55/14,LEX nr 1583216

Orzekanie ponad żądanie w wyroku ustanawiającym rozdzielność majątkową z dniem późniejszym niż żądany przez powoda.

W każdym wypadku orzekając o ustanowieniu rozdzielności majątkowej sąd obowiązany jest z urzędu oznaczyć dzień jej ustanowienia. Wyrok ustanawiający rozdzielność majątkową z dniem późniejszym niż żądany przez powoda zawiera negatywne rozstrzygnięcie co do żądania ustanowienia rozdzielności z datą wcześniejszą, bez potrzeby jednak oddalenia powództwa w tym zakresie. Nie jest to wszak orzekanie ponad żądanie.

wyrok SN 2014-04-04,   II CSK 387/13,    OSNC 2015/4/46

Zastosowanie art. 5 k.c. w sytuacji, gdy wierzyciel jednego z małżonków dochodzi w procesie przeciwko obojgu małżonkom ustanowienia między nimi rozdzielności majątkowej.

Oddalenie – na podstawie art. 5 k.c. – powództwa o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami nie jest wyłączone.

wyrok SN 2014-05-28, I CSK 330/13,        OSNC 2015/4/50…

Sprawa o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami jako sprawa objęta zakresem zastosowania umowy z 1967 r. między Polską a Francją o prawie właściwym, jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń w zakresie prawa osobowego i rodzinnego. Orzeczenie separacji przez sąd obcy a powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej.

Przewidziana w art. 54 § 1 k.r.o. rozdzielność majątkowa może wynikać z orzeczenia sądu obcego, jeżeli odpowiada wydawanemu przez sąd polski orzeczeniu o separacji. Takiemu orzeczeniu nie odpowiada orzeczenie sądu francuskiego wydawane w postępowaniu o rozwód jako środek tymczasowy (mesure provisoire).

postanow. SN   2008-10-30,II CSK 276/08 OSNC-ZD 2009/3/68                        

Artykuł 124 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.) nie stanowi podstawy wpisu w księdze wieczystej na rzecz upadłego prawa własności nieruchomości objętej przed ogłoszeniem upadłości jednego z małżonków ustawową wspólnością majątkową.

wyrok SN            2014-05-28, I CSK 330/13,OSNC 2015/4/50…    

Sprawa o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami jako sprawa objęta zakresem zastosowania umowy z 1967 r. między Polską a Francją o prawie właściwym, jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń w zakresie prawa osobowego i rodzinnego. Orzeczenie separacji przez sąd obcy a powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej.

Przewidziana w art. 54 § 1 k.r.o. rozdzielność majątkowa może wynikać z orzeczenia sądu obcego, jeżeli odpowiada wydawanemu przez sąd polski orzeczeniu o separacji. Takiemu orzeczeniu nie odpowiada orzeczenie sądu francuskiego wydawane w postępowaniu o rozwód jako środek tymczasowy (mesure provisoire).

Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków

Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków może powstać tylko w drodze umowy majątkowej małżeńskiej i kształtuje się wg. tych samych zasad co  rozdzielność majątkowa. Wynika to wprost z art.512  k.r.o. stanowiącego : Do rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków stosuje się przepisy o rozdzielności majątkowej, z zachowaniem przepisów niniejszego oddziału. C Odrębność tej rozdzielności  pojawia się dopiero po ustaniu rozdzielności majątkowej, bowiem aktualizuje się możliwość wyrównania dorobków.

Celem tej rozdzielności jest ochrona tego z małżonków, który z powodu wykonywania obowiązków rodzinnych czy innych przyczyn  np., z powodu choroby, mniejszych zarobków nie mógł powiększyć swojego majątku.

Dorobkiem każdego z małżonków jest rzeczywisty wzrost wartości jego majątku od zawarcia umowy o rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków do ustania rozdzielności majątkowej.

Zgodnie z art.514 § 1 Po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonek, którego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka, może żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa.

Wyrównanie dorobków powinno doprowadzić do zniwelowania różnicy wartości między dorobkami małżonków.

Roszczenie o wyrównanie dorobków z art. 514 § 1 k.r.o. podlega ogólnemu dziesięcioletniemu terminowi przedawnienia (art. 118 k.c.), co nie budzi wątpliwości. Początek biegu terminu jest jednak przedmiotem kontrowersji. W myśl jednego poglądu liczony jest on od dnia ustania omawianego ustroju majątkowego (A. Stępień-Sporek, Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków, PiP 2008, z. 7, s. 74 i n.; K. Gromek, Komentarz, 2009, s. 924, 928). Zdaniem innych należy uwzględnić ewentualność dalszego trwania małżeństwa po ustaniu omawianego ustroju, co uzasadnia zastosowanie art. 121 pkt 3 k.c. (późniejszy początek terminu) i wówczas przedawnienie rozpoczyna się dopiero od chwili ustania małżeństwa (por. M. Sychowicz (w:) K. Piasecki (red.), Kodeks, 2009, s. 327; K. Pietrzykowski, Komentarz, 2012, s. 516).   Uważam, że na aprobatę zasługuje   drugie z przedstawionych stanowisk.

Należy pamiętać, że złożenie oświadczenia woli może być przedmiotem obowiązku prawnego wynikającego z ustawy, umowy zobowiązującej , np. z umowy przedwstępnej art.389 k.c., z art.514 kr, lub innych zdarzeń, z którymi przepis ustawy wiąże taki obowiązek.  Art.64  k.c. i 1047 k.p.c. normują zasady przymusowej realizacji tego oświadczenia przed sądem. Może  ono być dochodzone w procesie  oraz w postępowaniu nieprocesowym. Zarówno żądanie pozwu ( wniosku), jak i  wyrok ( postanowienie) muszą formułować treść oświadczenia woli, które powinien złożyć zobowiązany. Orzeczenie sądu zastępuje to oświadczenie w tym znaczeniu, że wywołuje te same skutki, jakie wywołałoby oświadczenie woli zobowiązanego. Prawomocne postanowienie sądu stwierdzającego obowiązek złożenia jednostronnego oświadczenia woli wyczerpuje całkowicie treść czynności prawnej, np. oświadczenie o zwolnieniu nieruchomości z obciążenia hipotecznego stanowi podstawę do wykreślenia hipoteki. Jeżeli dochodzone jest roszczenie o zawarcie umowy to warto się odwołać do uchwały 7 Sędziów SN        z dnia 7. 01.1967. III CZP 32/66 OSNC 1968/12/199). ­­

Gdy się jednak zważy, że z sentencji orzeczenia, która stanowi podstawę wpisu do księgi wieczystej,  nie zawsze można się zorientować, czy uwzględnione powództwo jest całkowicie zgodne z żądaniem pozwu, a  sąd wieczystoksięgowy nie może prowadzić dowodu z akt sprawy, należałoby żądanie pozwu  formułować w ten sposób „ o zobowiązanie pozwanego do przeniesienia na rzecz powoda prawa własności nieruchomości położonej w…o pow…., objętej księgą wieczystą Kw. …prowadzoną przez Sąd Rejonowy w….., z tym że wyrok zastępuje umowę”. Sąd  rozpoznający sprawę  wie co było poddane pod osąd i czy treść wyroku jest stricte zgodna z żądaniem i taka sentencja wyroku nie pozostawi wątpliwości czy zastępuje umowę i może stanowić podstawę wpisu do księgi wieczystej.

  1. Czy sprawy o wyrównanie dorobków powinny być rozpoznawane w procesie czy w postępowaniu nieprocesowym?

W k.p.c. obowiązuje  reguła, że sprawy cywilne sąd rozpoznaje w procesie, o ile ustawa nie stanowi inaczej. Proces cywilny jest więc zasadniczym trybem postępowania rozpoznawczego, ponieważ w razie wątpliwości, w jakim trybie sprawa cywilna ma być rozpoznana, treść art. 13 § 1 k.p.c. nakazuje rozpoznać ją w procesie. Z braku przepisu stwierdzającego, że sprawy o wyrównanie dorobków po ustaniu rozdzielności majątkowej są rozpoznawane w postępowaniu nieprocesowym należy przyjąć, że są rozpoznawane w procesie. Przepisem takim nie jest art.566 k.p.c., bowiem dotyczy on spraw o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, a  taką sprawą nie jest sprawa o wyrównanie dorobków.

W celu obliczenia dorobku każdego z małżonków   czyli wzrostu wartości tych majątków konieczne jest ustalenie wartości początkowej  tj. z daty obowiązywania umowy o rozdzielności z wyrównaniem dorobków i wartości końcowej  tj. z daty ustania rozdzielności majątkowej, ale tylko stan majątku a ceny z chwili rozliczenia.

 

  1. Czy małżonek zobowiązany do wyrównania dorobków ma interes w wytoczeniu powództwa na podstawie art.189 k.p.c. o ustalenie istnienia świadczenia wobec drugiego małżonka?

Na pytanie to należy udzielić odpowiedzi pozytywnej. Zgodnie z  utrwalonym kierunkiem orzecznictwa, o skorzystaniu z formy powództwa o  ustalenie przesądza interes prawny powoda w żądaniu ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Interes prawny powoda jest przy tym materialnoprawną przesłanką powództwa o ustalenie. Najogólniej można stwierdzić, że interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. oznacza potrzebę prawną, wynikającą z sytuacji prawnej, w jakiej powód się znajduje. Chodzi tu oczywiście o interes dotyczący szeroko rozumianych praw i stosunków prawnych. Tak pojmowany interes prawny może wynikać z bezpośredniego zagrożenia prawa powoda lub zmierzać do zapobieżenia temu zagrożeniu. Interes prawny występuje także wtedy, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, mająca charakter obiektywny, tzn. zachodząca według rozumnej oceny sytuacji, a nie tylko subiektywnego odczucia powoda. Godzi się jednak podkreślić, że uzależnienie powództwa o ustalenie od interesu prawnego trzeba pojmować elastycznie, z  uwzględnieniem celowościowej jego wykładni, konkretnych okoliczności danej sprawy i wreszcie tego, czy w drodze innego powództwa, zwłaszcza powództwa o  świadczenie, strona może uzyskać pełną ochronę swoich praw. Pojęcie interesu prawnego powinno być przy tym interpretowane z uwzględnieniem szeroko pojmowanego dostępu do sądów w celu zapewnienia należytej ochrony prawnej (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 1997 r., II CKU 7/97, nie publ., z  dnia 4 lutego 1999 r., II CKN 804/98, OSNC 1999, nr 10, poz. 171, z dnia 27  stycznia 2004 r., II CK 387/02, nie publ., z dnia 30 października 2008 r., II CSK 233/08, nie publ., z dnia 18 czerwca 2009 r., II CSK 33/09, nie publ.),wyrok  z 18.3.2011r., III CSK 127/10

nie publ.

W świetle tych rozważań zarówno małżonek zobowiązany do wyrównania dorobków, jak i małżonek któremu przysługuje  roszczenier o wyrównanie dorobku mają interes prawny w wytoczeniu powództwa na podstawie art.189 k.p.c. o ustalenie istnienia świadczenia wobec drugiego małżonka, wyrażający się w ustaleniu jasnej sytuacji prawnej. Małżonek, któremu przysługuje roszczenie może nawet nie zamierza dochodzić roszczenia , a chce jedynie  wiedzieć jakie  roszczenie mu przysługuje.

  1. Jaka forma umowy jest wymagana dla wyrównania dorobków  w drodze porozumienia ( umowy)?.

 Dla  takiej umowy nie jest wymagana żadna szczególna forma, chyba że umowa dotyczy przeniesienia prawa własności nieruchomości ( udziału) , to z uwagi na przedmiot czynności  wymagana jest forma szczególna, a więc forma aktu notarialnego ( art.158 i 73 k.c.).

  1. Czy w czasie trwania rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków może być orzeczona separacja i z jakim skutkiem prawnym?

Zgodnie z art. 512 k.r.o. do rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków stosuje się przepisy o rozdzielności majątkowej, z zachowaniem przepisów niniejszego oddziału.

Skoro  w czasie trwania rozdzielności majątkowej  można orzec separację, to tym samym dopuszczalne jest jej orzeczenie także  w czasie trwania rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków.

Rozdzielność majątkowa  z wyrównaniem dorobków ustaje w razie:

1)  ustania małżeństwa na skutek śmierci małżonka, rozwodu albo unieważnienia małżeństwa;

2)  zawarcia intercyzy rozwiązującej dotychczasową umowę, a więc znoszącej ten ustrój;

3)  orzeczenia separacji, która powoduje powstanie zwyczajnej rozdzielności majątkowej;

4)  ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości małżonka;

5)  ustanowienia przez sąd zwyczajnej rozdzielności majątkowej (art. 52 k.r.o.).

Tak więc skutkiem orzeczenia separacji jest przekształcenie rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków w zwyczajną rozdzielnoś

majątkową, z tym że  zgodnie z art. 613. § 1 k.r.o.  orzekając  separację sąd powinien zastosować  przepisy art. 57 i art. 58 i obligatoryjnie orzec o władzy rodzicielskiej o kontaktach rodziców z dzieckiem i innych rozstrzygnięciach, których dotyczą te przepisy.

Wraz z ustaniem rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków,  małżonek  którego dorobek  jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka, małżonkowi, którego dorobek jest mniejszy, przysługuje do drugiego małżonka roszczenie o wyrównanie dorobków (art. 514 § 1 k.r.o.). Wyrównanie dorobków następuje przez zapłatę lub przeniesienie prawa.

 SEPARACJA

Instytucję separacji wprowadziła z dniem 16 grudnia 1999 r. do polskiego prawa ustawa z dnia 21 maja 1999 r. o zmianie ustaw — kodeks rodzinny i opiekuńczy, kodeks cywilny, kodeks postępowania cywilnego i innych ustaw (Dz.U. Nr 52, poz. 532), zwana dalej ustawą o separacji.

Dla rozwodu i separacji właściwe jest wspólne prawo ojczyste małżonków z chwili wystąpienia z żądaniem rozwodu lub separacji. W braku wspólnego prawa ojczystego małżonków, właściwe jest prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zamieszkania, a gdy małżonkowie nie mają miejsca zamieszkania w tym samym państwie, właściwe jest prawo polskie (art. 18 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. — prawo prywatne międzynarodowe, Dz.U. Nr 46, poz. 290 ze zm., w brzmieniu nadanym przez ustawę o separacji).

Podobnie jak przy rozwodzie, przepisy normujące instytucję separacji przewidują — jako przesłanki materialnoprawne — przesłankę pozytywną i przesłanki negatywne. Tę pierwszą stanowi istnienie zupełnego rozkładu pożycia (art. 611 § 1 i 3) oraz — w sytuacji przewidzianej w art. 611 § 3 — „zgodne żądanie małżonków” orzeczenia separacji. Jako negatywne przesłanki występują: a) sprzeczność orzeczenia separacji z dobrem wspólnych małoletnich dzieci małżonków (gdy na skutek orzeczenia separacji „mogłoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków”), b) sprzeczność orzeczenia separacji z zasadami współżycia społecznego z przyczyn innych niż wzgląd na dobro małoletnich wspólnych dzieci małżonków (art. 611 § 2).

Wymienione przesłanki odnoszą się zarówno do żądania orzeczenia separacji w procesie, jak i w postępowaniu nieprocesowym. W postępowaniu nieprocesowym przesłanka negatywna w postaci sprzeczności orzeczenia separacji z dobrem wspólnych małoletnich dzieci małżonków nie jest jednak aktualna, skoro w tym trybie żądanie orzeczenia separacji jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy takich dzieci małżonkowie nie mają.

Decydujące jest istnienie rozkładu zupełnego w dacie zamknięcia rozprawy w pierwszej instancji. Do orzeczenia separacji nie jest wymagane, aby rozkład pożycia zupełny był także trwały. Jednym z celów instytucji separacji jest bowiem — obok kompleksowego, prawnego uregulowania skutków separacji faktycznej — umożliwienie małżonkom przemyślenia celowości rozejścia się i ewentualnego powrotu do wspólnego pożycia.

W razie istnienia chociażby jednej przesłanki negatywnej, orzeczenie separacji jest niedopuszczalne (art. 611 § 2).

Na podstawie art. 611 § 3 sąd nie orzeka separacji „automatycznie” (tzn. ze względu na zgłoszenie takiego żądania), lecz „może” ją orzec, jeżeli spełnione są następujące przesłanki:

a) małżonkowie zgodnie żądają orzeczenia separacji,

b) istnieje zupełny rozkład pożycia, c) orzeczenie separacji z innych względów (niż wzgląd na dobro małoletnich dzieci, bo orzekanie w trybie tego przepisu jest dopuszczalne, gdy małżonkowie nie mają takich dzieci) nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

W zależności od przesłanek materialnoprawnych żądanie orzeczenia separacji rozpoznawane jest bądź w trybie procesowym, bądź w trybie nieprocesowym. Zniesienie separacji następuje zawsze w postępowaniu nieprocesowym.

Z żądaniem orzeczenia separacji może wystąpić tylko jedno z małżonków lub oboje małżonkowie. Uprawnienie to nie przysługuje prokuratorowi i Rzecznikowi Praw Obywatelskich [art. 7 zd. 2 k.p.c., art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (jedn. tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 19, poz. 70 ze zm.), art. 14 pkt 4 w zw. z art. 1 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (jedn. tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 109, poz. 471 ze zm.)] oraz organizacjom społecznym, których zadanie nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej (art. 8 i 61 § 1 k.p.c.). Ze względu na ściśle osobisty charakter żądania separacji, brak przepisów szczególnych przyznających tym podmiotom wymienione uprawnienie.

Prokurator (i Rzecznik Praw Obywatelskich) może natomiast wstąpić do już toczącego się procesu lub postępowania nieprocesowego o orzeczenie separacji, tak jak może to uczynić w sprawie rozwodowej (możliwość taką w sprawie rozwodowej dopuścił Sąd Najwyższy np. w uchwale z dnia 27 marca 1981 r., III CZP 14/81, OSNCP 1981, nr 10, poz. 184;

Jeżeli małżonkowie mają wspólne małoletnie dzieci, albo nie mają takich dzieci, a brak zgodnego żądania obojga małżonków orzeczenia separacji (art. 611 § 3 k.r.o.), to wówczas rozpoznanie żądania orzeczenia separacji następuje tylko w postępowaniu procesowym, na skutek wytoczenia powództwa przez jedno z małżonków.

Powództwo to — podobnie jak powództwo o rozwód — nie jest ograniczone żadnym terminem.

W razie cofnięcia pozwu o rozwód albo o separację, nie jest dopuszczalne umorzenie postępowania, gdy pozwany również żądał rozwodu albo separacji.

W praktyce w związku z separacją i rozdzielnością majątkową pojawia się wiele pytań m.in. 

1/  czy w czasie procesu o separację można dokonać podziału majątku wspólnego?.

Na pytanie to należy odpowiedzieć twierdząco. Podstawę do udzielenia takiej odpowiedzi stanowi 54 kro i  art.613  . Według  art.54  skutkiem prawnym orzeczonej separacji jest przymusowa rozdzielność  majątkowa, a wg. art.613  przy orzekaniu separacji stosuje się przepisy art.57 i 58 k.r.o..  Zgodnie z art.58  § 3. Na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.

Orzekając o wspólnym mieszkaniu małżonków sąd uwzględnia przede wszystkim potrzeby dzieci i małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej.

2/ jakie są skutki prawne separacji (orzeczonej, bądź umownej)?.

Skutkiem prawnym orzeczenia separacji małżonków jest  przekształcenie wspólności ustawowej małżeńskiej ( łącznej) we współwłasność w częściach ułamkowych. Zatem małżonkowie stają się współwłaścicielami majątku wspólnego, a w jakich częściach zależy od tego, czy  zawarli umowę majątkową małżeńską określającą te udziały, jeśli nie, to  mają zastosowanie art.43- 45 kro. Brak tej umowy nie pozbawia małżonków uprawnienia do żądania ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym. Takiemu stanowisku dał wyraz Sąd Najwyższy  w  wyroku  z 14. 04.2011, IV CSK 414/10, LEX nr 1027185 stwierdzając : „ W wyniku orzeczenia separacji małżonków powstaje między                     nimi rozdzielność majątkowa. Do majątku objętego wspólnością ustawową stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w części ułamkowej (ar. 46 k.r.o.). Oznacza to, że po orzeczeniu separacji do przedmiotów majątkowych wchodzących do majątku wspólnego mają zastosowanie przepisy art. 195 i n. k.c., ale tylko wówczas, gdy odpowiednie materie prawne nie są uregulowane odmiennie m.in. w art. 43-45 k.r.o. (np. kwestia uprawnienia do żądania ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym). Ustawowa transformacja współwłasności łącznej małżonków we współwłasność w częściach ułamkowych nie jest zatem transformacją pełną, skoro poddano ją także innemu niż współwłasność ułamkowa reżimowi prawnemu. Odsyłający do odpowiedniego reżimu prawnego przepis art. 46 k.r.o. niewątpliwie przesądza jednak status prawny poszczególnych elementów majątkowych (rzeczy) objętych uprzednio wspólnością ustawową w tym sensie, że małżonkowie mają równe udziały w każdej rzeczy wchodzącej (do czasu orzeczenia separacji) do majątku wspólnego.

  1. Celem powództwa przewidzianego w art. 841 k.p.c. pozostaje zwolnienie od egzekucji zajętego przedmiotu, gdy egzekucja z takiego przedmiotu naruszałaby prawa osoby trzeciej niezależnie od jurydycznej postaci tego prawa. Jeżeli po wydaniu orzeczenia o separacji małżonków do nieruchomości małżonków stosuje się przepisu o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 46 k.r.o.), to takie odesłanie przesądza nie tylko status prawny tej nieruchomości (jej współwłasność), ale także – kwestię odpowiedzialności małżonka – dłużnika składnikami majątkowymi tworzącymi jego majątek osobisty w chwili wszczęcia egzekucji (tj. udziałem we współwłasności)”

Na skutek orzeczenia separacji małżonków powstaje między nimi rozdzielność majątkowa,  tak więc:

a/ każdy z małżonków pracuje na swój rachunek i powiększa swój majątek osobisty,

b/ małżonkowie  mogą dokonać podziału majątku wspólnego umownie bądź na drodze sądowej. 

3/ Czy prawnie prawidłowy jest pogląd, że w sytuacji, w której małżonkowie jeszcze przed zawarciem małżeństwa zawarli umowę o rozdzielności majątkowej w ogóle nie ma majątku wspólnego.

Tak, bowiem w takiej sytuacji nie powstaje między małżonkami  wspólność majątkowa. Istnienie majątku wspólnego nie jest warunkiem trwania wspólności ustawowej.                     

wyrok SN 2015-03-18,      I UK 283/14, LEX nr 1677128        

Prawo wdowy do renty rodzinnej w kontekście orzeczenia sądowego o separacji.

Orzeczenie sądowe o separacji wyklucza prawo wdowy do renty rodzinnej na podstawie art. 70 ust. 3 u.e.r.f.u.s., chyba że miała ona w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony.

uchwała SN  2012-01-17,I UZP 8/11, OSNP 2012/13-14/176                        

Prawo do zasiłku pogrzebowego przysługuje na podstawie art. 77 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) także w razie śmierci małżonka pozostającego w separacji w rozumieniu art. 614 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

wyrok wsa  2010-09-29,II SA/Bd 797/10 w Bydgoszczy, LEX nr 752179

Obowiązek alimentacyjny nie ustaje również w momencie orzeczenia separacji. Choroba i niepełnosprawność małżonka pozostającego w separacji z całą stanowczością uznana winna być za okoliczność objętą względami słuszności, o których mowa w art. 614  § 3 k.r.o.          

wyrok s.apel. w Gdańsku 2012-10-24, III AUa 256/12,         LEX nr 1236183                 

 Skutki wydania postanowienia o zniesieniu separacji.

Postanowienie o zniesieniu separacji ma charakter konstytutywny, a skutki wywołuje na przyszłość od chwili uprawomocnienia. Ustanie skutków separacji następuje ex nunc i nie powoduje traktowania czasu separacji jako „niebyłego”. W wyniku orzeczenia separacji niektóre elementy sytuacji prawnej małżonków zostają ukształtowane trwale, z kolei inne, jak np. osobiste prawa i obowiązki małżonków, podlegają po zniesieniu separacji złożonej ocenie: za okres separacji należy je oceniać zgodnie z reżimem prawnym regulującym skutki tej instytucji, natomiast kwalifikacja prawna postępowania małżonków po jej zniesieniu następuje na podstawie przepisów normujących skutki małżeństwa.

Kazus z  rozważanej  problematyki

Małżonkowie Jan i Maria Lisowie w trakcie trwania małżeństwa w 1980 r. na działce gruntu stanowiącej majątek osobisty Jana Lisa, wybudowali budynek mieszkalno-gospodarczy wartości 200.000 ze zł środków objętych wspólnością ustawową. Jan Lis w 1995r., nabył sąsiednią działkę gruntu nr 15/1 za 30.000zł ze środków wspólnych, oświadczając do aktu  notarialnego, że nabywa  z  majątku osobistego. W 1997 r. Jan Lis przystąpił do X –  spółki z o.o., pokrywając wkład w kwocie 40.000zł z kredytu  zaciągniętego w Banku, który poręczyła jego siostra Irena Lis.

W styczniu 2006r. małżonkowie Lisowie zawarli na piśmie umowę o rozdzielności majątkowej,  a  prawomocnym wyrokiem  z dnia 5 października 2009 r. orzeczono rozwód małżeństwa Lisów. W dniu 5 grudnia 2009 r. przed założeniem księgi wieczystej dla działki nr 15/1,  Jan Lis sprzedał tę działkę za 50.000zł .Leonowi  B.

Maria Lis w grudniu 2010r. wystąpiła z wnioskiem o podział majątku wspólnego.

1.Budynek mieszkalno-gospodarczy  wybudowany na działce  Jana Lisa stanowi:

a/ własność Jana Lisa zgodnie z zasadą superficies solo  cedit.

b/ wspólność ustawową małżonków

c/  współwłasność małżonków po połowie

2.Nabyta przez Jana Lisa działka gruntu nr 15/1 stanowi:

a/  majątek osobisty Jana Lisa

b/ majątek wspólny małżonków Lis ( art.31 kro)

c/  współwłasność małżonków po 1/2 części

3.Rozporządzenie przez Jana Lisa działką gruntu nr 15/1 jest:

a/  skuteczne w całości

b/  bezskuteczne w całości.

c/  skuteczne tylko co do wielkości udziału  J. Lisa ( art.198 k.c., 46 kro i 567 k.p.c.)

4.Zawarta przez małżonków Lisów umowa o rozdzielności majątkowej jest

a/ nieważna ( art.47 § 1 kro i art.73 § 2 k.c.)

b/ ważna i spowodowała ustanie wspólności ustawowej

c/ ważna po zatwierdzeniu przez sąd

5.Na skutek orzeczenia rozwodu wspólność ustawowa ustaje z chwilą:

a/ oznaczoną w prawomocnym wyroku

b/ prawomocności wyroku

c/ ogłoszenia wyroku

6.Roszczenie z tytułu kosztów budowy budynku na działce J.Lisa podlega rozliczeniu

a/ wyłącznie przy podziale majątku wspólnego

b/ z chwilą dokonania budowy

c/ z datą określoną w wyroku rozwodowym

7.Od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku objętego tą wspólnością i do podziału stosuje się:

a/ odpowiednio przepisy o zniesieniu współwłasności i dziale spadku

b/ tylko przepisy o zniesienie współwłasności

c/  zawsze dzieli się majątek po połowie

Najlepsi autorzy

Aurelia Koksztys-Łuć
Aurelia Koksztys-Łuć
Kancelaria Adwokacka Aurelia Koksztys-Łuć Zajmuję się sprawami z zakresu prawa rodzinnego oraz prawa cy
Mariola Więckowska
Mariola Więckowska
Wykonuję zawód radcy prawnego od 1990 roku. Specjalizuję się w doradztwie prawnym dla realizacji strategii
Bartosz Łuć
Bartosz Łuć
Doświadczenie i Profesjonalizm. Od 25 lat wykonuję zawód adwokata. Od 30 lat jestem prawnikiem. Specjalizuj

Przeczytaj inne artykuły autora

Prawo karne

Bezprawne uprowadzenie dziecka za granicę. Konwencja haska dotycząca wydawania dzieci. Jak to działa?

W dzisiejszych czasach możemy zaobserwować stale rosnącą liczbę związków i małżeństw zawie

Prawo rodzinne

Podział majątku wspólnego

Kiedy nieruchomość nabyta w czasie trwania wspólności majątkowej wchodzi do majątku wspólnego

Prawo rodzinne

Zabezpieczenie potrzeb rodziny w sprawie o rozwód a pełnoletniość dzieci

W sprawie o rozwód, sąd na wniosek jednego z małżonków może orzec o obowiązku przyczyniania s

Prawo cywilne

Skarga pauliańska. Co to za instytucja i dlaczego należy ją znać?

Wygranie sporu sądowego i uzyskanie prawomocnego orzeczenia zasądzającego określoną kwotę pien