Protokół sporządzenia stanu faktycznego

Gdy przed wszczęciem postępowania sądowego zachodzi obawa, że przeprowadzenie dowodu stanie się niewykonalne lub zbyt utrudnione albo, że z innych przyczyn zachodzi potrzeba stwierdzenia istniejącego stanu rzeczy, w pierwszej kolejności nasuwa się rozwiązanie przewidziane w art. 310 KPC. Polega ono na tym, że sąd dokonuje zabezpieczenia dowodu, a następnie przeprowadza wnioskowany dowód. Powyższe ma na celu zabezpieczenie materiału procesowego dla przyszłego postępowania. Dzięki temu zapobiega się niebezpieczeństwu późniejszej utraty możliwości przeprowadzenia określonych dowodów.

Jak w urzędowej formie zabezpieczyć dowody? Co zrobić, gdy przed wszczęciem postępowania sądowego zachodzi obawa, że przeprowadzenie dowodu stanie się w przyszłości niewykonalne lub zbyt utrudnione? Jak zabezpieczyć się przed utratą możliwości przeprowadzenia dowodu? Gdy przed wszczęciem postępowania sądowego zachodzi obawa, że przeprowadzenie dowodu stanie się niewykonalne lub zbyt utrudnione albo, że z innych przyczyn zachodzi potrzeba stwierdzenia istniejącego stanu rzeczy, w pierwszej kolejności nasuwa się rozwiązanie przewidziane w art. 310 KPC. Polega ono na tym, że sąd dokonuje zabezpieczenia dowodu, a następnie przeprowadza wnioskowany dowód. Powyższe ma na celu zabezpieczenie materiału procesowego dla przyszłego postępowania. Dzięki temu zapobiega się niebezpieczeństwu późniejszej utraty możliwości przeprowadzenia określonych dowodów.

Wniosek o sporządzenie protokołu stanu faktycznego przez komornika może złożyć każdy zainteresowany i nie jest wymagane w tym celu wykazywanie interesu prawnego. Czynność tę może również zlecić komornikowi sąd lub prokurator. Wniosek podlega opłacie komorniczej w wysokości 400 zł. Nadto komornikowi należy się zwrot wydatków poniesionych w związku ze sporządzeniem protokołu i ma on prawo żądać niezbędnych zaliczek na pokrycie kosztów.

Protokół stanu faktycznego sporządzony przez komornika zgodnie z odesłaniem zawartym w Ustawie o komornikach sądowych do odpowiedniego stosowania art. 809 KPC, gdzie komornik stwierdza każdą czynność egzekucyjną protokołem, powinien zawierać:

oznaczenie miejsca i czasu czynności;
imiona i nazwiska stron oraz innych osób uczestniczących w czynności;
sprawozdanie z przebiegu czynności;
wnioski i oświadczenia obecnych;
wzmiankę o odczytaniu protokołu;
podpisy obecnych lub wzmiankę o przyczynie braku podpisu;
podpis komornika.

W piśmiennictwie uważa się, że protokół stanu faktycznego może łączyć zarówno elementy typowego protokołu sporządzanego w formie pisemnej, jak i zawierać utrwalenie stwierdzonego stanu faktycznego – czy to w formie zdjęciowej w postaci załącznika do protokołu, czy to w formie nagrania audio lub audiowizualnego, planów, rysunków, płyt, nośników elektronicznych służących do utrwalenia dźwięków i obrazów, zrzutów ze stron internetowych. Ponadto do takiego protokołu mogą zostać dołączone dodatkowe dokumenty potwierdzające okoliczności stwierdzone lub utrwalone przez komornika w protokole stanu faktycznego, co daje znacznie szersze możliwości w zakresie dokonania ustaleń faktycznych w oparciu o te dodatkowe źródła informacji. Nie brakuje tu głosów przeciwnych, które wskazują na konieczność sporządzenia protokołu tylko w formie pisemnej na podstawie art. 809 KPC.

Komornik nie może uchylić się od sporządzenia protokołu stanu faktycznego zleconego przez sąd lub prokuraturę. Nie powinien też uchylać się od sporządzenia protokołu na zlecenie podmiotów prywatnych. Należy pamiętać, że komornikowi wolno sporządzić protokół stanu faktycznego jedynie w granicach własnego rewiru. Komornik spoza rewiru odmówi zatem przyjęcia wniosku o sporządzenie protokołu, jeżeli czynności miałyby być wykonywane poza nim. Komornik może odmówić sporządzenia protokołu, gdy stosunek osobisty komornika do podlegających stwierdzeniu faktów może rzutować na bezstronność dokonywanych spostrzeżeń, gdy nie dysponuje on zdolnościami lub narzędziami do czynienia wymaganych spostrzeżeń, albo gdyby czynności miałyby kolidować z innymi, już zaplanowanymi czynnościami komornika, a zachodziłaby jednocześnie konieczność sporządzenia protokołu w oznaczonym czasie lub najszybciej, jak to możliwe. Komornik powinien też odmówić sporządzenia protokołu stanu faktycznego, jeśli miałoby się to wiązać z działaniami sprzecznymi z prawem lub zasadami etyki zawodowej. Na odmowę sporządzenia protokołu stanu faktycznego, jak też na inne czynności lub zaniechania komornika, służy skarga do sądu rejonowego właściwego ze względu na siedzibę w kancelarii komornika.

Przykłady wykorzystania w praktyce protokołu stanu faktycznego sporządzanego przez komornika sądowego:

na etapie poprzedzającym wszczęcie postępowania w przedmiocie działu spadku w celu ustalenia składników majątkowych wchodzących w skład majątku spadkowego, o ile nie został wykonany spis inwentarza,
protokół stanu faktycznego możemy wykorzystać w najbardziej prozaicznych sprawach, np. stwierdzających naruszenie prawa przez parkowanie samochodem sąsiada na nieruchomości należącej do przyszłego powoda, który będzie domagał się ochrony swoich praw przed sądem. Oczywistym jest, że niesforny sąsiad od chwili powzięcia informacji o planach powoda związanych ze złożonym pozwem będzie zachowywał się wzorowo i zaprzestanie parkowania na działce sąsiada. Powód w tej sytuacji może mieć problem z wykazaniem naruszenia prawa przed sądem. W tej sytuacji przyszły powód przed wdaniem się w spór winien złożyć wniosek do właściwego komornika o sporządzenie protokołu stanu faktycznego, w którym komornik w formie urzędowej stwierdzi, że sąsiad w dniu sporządzenia protokołu parkował pojazd na działce przyszłego powoda. Protokół ten, pozwoli przyszłemu powodowi wykazać naruszenie dokonane przez sąsiada.

W trakcie dokonywanych oględzin towarzyszących sporządzeniu protokołu komornikowi nie wolno stosować środków przymusu ani przełamywać oporu osób uczestniczących w czynnościach. Nie jest dopuszczalne, sporządzając protokół stanu faktycznego, poddawanie przez komornika danej osoby oględzinom wbrew jej woli lub ustalanie jej stanu majątkowego. Nie jest też możliwe pokonywanie zabezpieczeń i wchodzenie do pomieszczeń. Komornik sporządzający protokół stanu faktycznego nie jest uprawniony do nakładanie grzywien na osoby przeszkadzające w czynności. Komornik w toku dokonywanych oględzin powinien jedynie przybrać rolę niezaangażowanego obserwatora, a w razie niedających się przezwyciężyć przeszkód, wycofać się i zaniechać oględzin. Komornikowi nie wolno również korzystać z instytucji, o której mowa w art. 761 KPC, a mianowicie nie może żądać od uczestników postępowania złożenia wyjaśnień. Korzystanie z tych uprawnień przysługuje bowiem komornikowi wyłącznie jako organowi egzekucyjnemu, natomiast komornik, sporządzając protokół stanu faktycznego, nie działa jako organ postępowania.